“Koelende kunstgrasvelden worden het nieuwe normaal”

Als je op een warme, zonnige dag met een infraroodcamera van bovenaf een foto maakt van de stad Amsterdam, springen de knalrode vlakken meteen in het oog. Het zijn sportvelden, gemaakt van kunstgras. Ze zijn bloedheet, tot wel 60 graden Celsius. Daarmee dragen ze significant bij aan hittestress in de stedelijke omgeving.

Klimaatadaptieve sportaccommodaties

Het TKI-project CitySports heeft een oplossing aangedragen voor dit probleem. En daar is Rob Alberts, hoofd Sportaccommodaties van Directie Sport en Bos, bijzonder blij mee. “Amsterdam is aan het toewerken naar klimaatadaptieve sportaccommodaties. Dit betekent dat wanneer een accommodatie moet worden vervangen, we natuurlijk niet iets bestellen dat niet meer past in deze tijd. We kijken naar mogelijkheden in de markt om hittestress tegen te gaan, omdat we willen werken aan maatschappelijke issues.” Alberts legt uit dat het geen optie is om de kunstgrasvelden te vervangen door natuurlijk gras, dat wel voor afkoeling zorgt. Er zijn in de stad te veel mensen met behoefte aan sport; de grasmatten kunnen zo’n zware belasting niet aan. Bovendien is er onvoldoende ruimte om het aantal sportvelden uit te breiden, wat dit probleem zou ondervangen. “We hebben die kunstgrasvelden gewoon nodig”, zegt Alberts.

Spin-off van voorgaand TKI-succes

Het is bijzonder om van Gijsbert Cirkel, hydroloog bij KWR, te horen hoe CitySports voortkwam uit een voorgaand TKI-project: Smartroof 2.0. Binnen Smartroof – dat zich eveneens in Amsterdam afspeelde – is een daksysteem onderzocht dat de verkoelende werking van blauwgroene daken in het stedelijk gebied vergroot. De sleutel tot het succes is een systeem met een waterbergende fundering en capillaire kolommen, waardoor de beplanting ook in droge periodes over voldoende water beschikt om te kunnen verdampen, en dus koelen. “Na afloop van Smartroof zaten we bij elkaar en vroegen onszelf af wat een goed vervolgproject zou zijn”, vertelt Cirkel. “Toen dachten we aan kunstgrasvelden. Met kunstgras in de stedelijke omgeving verlies je een flink stuk natuurfunctie. De kunstmatige velden houden geen regenwater vast en kunnen niet verdampen en dus koelen. Daardoor ontstond de wens om de waterbergende fundering die bij Smartroof was gebruikt onder kunstgras te leggen en te kijken of we die natuurfuncties konden nabootsen.”

Uitvinden hoe het werkt

Belangrijke uitdaging was voor elkaar te krijgen dat het kunstgras – zonder wortels – hetzelfde zou doen als echte vegetatie: het water omhoog zuigen zodat dit aan de oppervlakte kan verdampen. “Daar was ik eerlijk gezegd in het begin best sceptisch over”, geeft Cirkel toe. “Want de natuur weet hoe het werkt. Wij moesten dat met de projectpartners gaan uitvinden en onderzoeken. In het lab bleek het met slimme oplossingen toch mogelijk om het water via alle overgangen vanuit de waterbergende fundering naar boven te krijgen. Hierin speelden de systeemontwikkelaars van Permavoid een belangrijke rol. Zij hebben heel creatieve ideeën en zien scherp wanneer iets wel of niet gaat werken. En dankzij hun technische kennis en goede contacten met de industrie kunnen zij aan de gewenste materialen komen. Bij KWR hebben we met elkaar aangetoond dat het ook echt doet wat het moet doen. De resultaten staan nu in een paper die is ingediend bij een wetenschappelijk tijdschrift.”

Bewijs koelende werking

Dat het bewijs van een werkend koelend kunstgrasveld er nu ligt, is wat betreft Rozanne van Vliet het belangrijkste resultaat van CitySports. Zij is Manager Sports bij Permavoid, het bedrijf dat het circulaire systeem met waterbergende fundering heeft ontwikkeld. Van Vliet licht toe hoe het werkt: “Het waterbergende capillaire systeem van Permavoid in combinatie met de capillaire, waterdragende BlueLay shockpad van DutchBlue brengt het water automatisch naar de grasmat. De natuurlijke zand-infill waarmee de mat is ingestrooid zuigt dit op, waardoor er verdamping optreedt als de zon op het veld schijnt.” Van Vliet vertelt ook over de wereldwijde toepassing van de systemen van Permavoid, een bedrijf dat als missie heeft om regenwater op te vangen en voor andere doeleinden te hergebruiken. “In Afrika en India ligt de waterbergende fundering bijvoorbeeld onder speelveldjes, waar we van opgevangen regenwater gezuiverd drinkwater maken voor de kinderen die er spelen. En het stadion van Real Madrid heeft ons systeem onder de grasmat liggen. Wij werken al jaren aan een alternatief voor kunstgrasvelden. Ons streven was om een oplossing te ontwikkelen dat blijft voldoen aan de sporttechnische eigenschappen volgens de normeringen van de FIFA en KNVB én dat bijdraagt aan het koelen van de speler en stad. Daarom was dit project voor ons zo interessant.”

Onverwachts inzicht

CitySports is een project waarin de meerwaarde van het TKI-samenwerkingsverband op vele manieren naar voren komt. Zo vertelt Van Vliet dat dankzij het wetenschappelijk speurwerk van KWR een onverwacht inzicht naar boven kwam. Dit hielp bij het valideren van hun innovatie. Van Vliet: “Bij het zien van de eerste testresultaten was nog maar de vraag of we door de test van ISA Sport zouden komen omdat de ‘balstuit’ van het veld nog niet helemaal voldeed aan de normering voor kunstgrasvelden. De balstuit is een factor die wordt meegewogen in de sporttechnische eigenschappen van het veld. Maar toen we met elkaar de getallen gingen uitpluizen, bleken onze waarden veel meer overeen te komen met die van natuurlijke grasvelden. Je kunt dan zeggen: je bent gezakt voor de test, maar dat is niet zo. Ons kunstgrasveld voldoet prima, het gedraagt zich alleen meer als een vochtig natuurgrasveld. Dat is toch enorm positief?”

Vliegwiel

Voor de gemeente Amsterdam betekent CitySports een soort ‘vliegwiel’ waarmee meerdere doelstellingen kunnen worden gehaald, zo legt Alberts uit. “Het gaat verder dan onze ambities in klimaatadaptatie. Wanneer de stad met twee graden opwarmt, worden mensen minder actief. Dat slaat de economie plat en heeft effect op de gezondheid van onze inwoners. Dankzij het project hebben we nu een tool in handen om koelende kunstgrasvelden in de stad toe te passen. Na twee jaar monitoren weten we dat het werkt, koelende kunstgrasvelden worden het nieuwe normaal. Er is een beweging op gang gebracht waardoor we anders naar onze sportvelden kijken. In heel Amsterdam hebben we zo’n 200 kunstgrasvelden, we gaan onderzoeken welke daarvan in aanmerking komen voor de nieuwe techniek zodra zij aan de beurt zijn om te vervangen.”

“Innovatie is noodzakelijk om oplossingen aan te dragen voor maatschappelijke issues. Daar is TKI een uitstekende omgeving voor.”

Internationaal bereik

Zou Alberts andere gemeenten ook aanraden om als eindgebruiker deel te nemen aan een TKI-project? “Ik zou niet weten waarom niet”, antwoordt hij. “Innovatie is noodzakelijk om oplossingen aan te dragen voor maatschappelijke issues. Daar is TKI een uitstekende omgeving voor. Tegelijk besef ik dat niet elke gemeente hier de middelen voor heeft. Daarom hebben we een innovatieplatform opgericht via de Vereniging Sport en Gemeenten, bedoeld om kennis te delen. En om inkoopkracht en -volume te creëren voor bedrijven zoals Permavoid.” Ook zorgt een succes zoals CitySports voor internationaal bereik, vult Van Vliet aan. “Doordat we internationaal opereren en veel samenwerken met gemeenten en organisaties zoals de FIFA en KNVB is het heel prettig dat we hen steeds kunnen voorzien van nieuwe innovaties op het gebied van sportvelden. Zo kunnen we helpen met oplossingen die nodig zijn om steden en hun inwoners gezond te maken.”

Nek uitsteken

Of Nederland voorop loopt in het klimaatadaptief maken van kunstgrasvelden durft Alberts niet te zeggen. Maar hij is trots op de manier waarop zijn stad hiermee bezig is. “Amsterdammers zijn echte doeners, we pakken het gewoon op. Nederland is een klein land, maar we zijn een enorme proeftuin. Het gaat erom dat je je nek uit durft te steken. Zoals de mensen bij Permavoid die constant blijven innoveren, mee willen denken en doen. En ik neem mijn petje af voor de mensen van KWR, met hun kennis en kunde. Of een TKI-samenwerking een succes wordt, hangt samen met de vraag of je zo’n innovatieproject met elkaar wilt dragen. Dan moet je niet zeuren wanneer iets tegenzit, maar gewoon samen de schouders eronder zetten.”

“Nederland is een klein land, maar we zijn een enorme proeftuin.”