Samenwerken in TKI-verband levert heel veel plussen op

Te nat of te droog: het zijn twee uitersten die als gevolg van klimaatverandering steeds vaker de kop opsteken. En steden hebben het er flink lastig mee. Hoe maken we het stedelijk waterbeheer duurzamer, robuuster en klimaatbestendiger?

In een breed consortium van waterschappen, gemeenten, bedrijven, kennisinstituten en eindgebruikers laat het TKI-project Urban Waterbuffer (UWB) zien hoe dat kan: voer overtollig hemelwater niet af, maar houdt het lokaal beschikbaar door ondergrondse opslag en win het bij schaarste weer terug. De eerste praktijkproef vond plaats in Rotterdam-Spangen. John Jacobs, strategisch adviseur Water en Klimaatadaptatie: “Rotterdam is al jaren bezig oplossingen te vinden voor klimaatadaptatie, watermanagement en stedelijk beheer. Wat mij betreft is Urban Waterbuffer hierin een extreem succes. Ik ervaar het idee als blikverruimend. De wettelijke taken die we toch al hebben, zoals het tegengaan van wateroverlast, combineren we met het aantrekkelijker maken van de leefomgeving. Dan krijg je plus, plus, plus.”

Potentie voor stedelijk gebied

De technologie om zoetwater in ondergrondse zandlagen (aquifers) op te slaan en dit later weer te gebruiken, wordt in Nederland toegepast door drinkwaterbedrijven. Marcel Paalman, onderzoeker bij KWR, legt uit. “In het Urban Waterbuffer-project is deze technologie in een aantal casussen verder ontwikkeld voor het stedelijke gebied. Dit gebeurde in Rotterdam, Rheden en Den Haag. Koen Zuurbier, nu werkzaam bij PWN, vervulde hierin een belangrijke rol. De ontwikkeling van een nieuw puttensysteem voor de glastuinbouw, maakte het mogelijk om zoetwater in brak of zout grondwater te infiltreren en weer terug te winnen. Het was ons duidelijk dat de potentie voor het stedelijke gebied enorm groot is. Met hulp van Carl Paauwe van de Stichting Waterbuffer zijn we in de stad terechtgekomen.”

Minimaal ruimtebeslag

Een belangrijk voordeel voor het stedelijk gebied is dat een UWB gebruikmaakt van natuurlijke condities, in dit geval de aanwezigheid van ondergrondse zandlagen. Door het water tijdelijk te bergen in deze aquifers, hoeven geen grote bovengrondse waterbassins te worden aangelegd die veel ruimte kosten. Ruimte die in het stedelijke gebied meestal niet aanwezig of schaars is. En het systeem werkt met modulaire componenten (zie figuur). Het is snel en relatief eenvoudig in bestaand stedelijk gebied inpasbaar. Paalman: “Zo is het project bij Sparta in de Rotterdamse wijk Spangen in een periode van ongeveer twee jaar gerealiseerd, wat ik voor een stedelijke ontwikkeling heel snel vind.” Het regenwater valt op het stadion van de voetbalclub en op de omliggende parkeerplaatsen. Daarna wordt het via de Urban Waterbuffer gebruikt voor beregening van het voetbalveld en voor verkoeling via het biofilter en een waterelement op het nabijgelegen plein.

Toepassen op grote schaal

Jacobs lacht bij de vraag hoe het komt dat het concept zo vlot werd opgepikt. “Hier in Rotterdam doen we niet moeilijk. We zijn een dynamische stad. Heb je een goed idee, dan krijg je de ruimte om dit uit te voeren. Valt er iets tegen, dan lossen we dat samen op. Met de Urban Waterbuffer voorzie ik dat we het concept over tientallen jaren in steden op grote schaal kunnen toepassen. Nu al proberen we het bij nieuwe projecten in te bouwen. Mijn droom is dat de stad één grote waterbuffer vormt, met het enorme voordeel dat bewoners dit terugzien in een aantrekkelijke, groene omgeving.” Opnieuw noemt de bestuurder het stedenbouwkundige aspect van de UWB. Hoewel de oplossing feitelijk ondergronds zit, heeft de bovengrondse omgeving sterk profijt van de waterberging. Hoe komt dat?

Kickstart voor een startup

Deze vraag wordt beantwoord door Wilrik Kok van Field Factors, technologieleverancier van de UWB. Voor de waterzuivering heeft het bedrijf de zogenoemde Bluebloqs ontwikkeld, een systeem dat voortkomt uit de behoefte om met watertechnologie de stad te vergroenen. “Toen we aan het TKI-project begonnen, waren we net gestart met ons bedrijf”, zegt Kok. “We waren met twee ontwerpers en een afstudeerder gevestigd op de bouwcampus van TU Delft. Via VPdelta, die proeftuinen voor startups met innovatieve ideeën rondom water- en deltatechnologie creëert, kwamen we in contact met KWR. We bezochten de opening van een showcase voor ondergrondse waterberging in de glastuinbouw en stelden de vraag of het concept ook in de stad kon worden toegepast. Daarna raakte alles in een stroomversnelling. Onze samenwerking kreeg vorm in de Urban Waterbuffer, en mondde uit in een kickstart voor ons bedrijf. Van een klein adviesbureau in 2016 zijn we nu een watertechnologieleverancier met tien fte.”

Het brede perspectief

Dat Field Factors er zonder de UWB niet was geweest, beaamt Kok volmondig. “Rotterdam was onze launching customer, waarmee we daadwerkelijk konden investeren in personeel, faciliteiten en een testopstelling. En zonder de kennis van KWR hadden we ons oorspronkelijke idee nooit kunnen vormgeven in een werkend concept voor de stad. De waterberging die wij voor ogen hadden, ging maar tot een paar meter onder de grond en had een korte cyclus. Dat dit ook veel dieper en langduriger kan, met een betere waterkwaliteit, leerden we van KWR. Met ons team van industrieel ontwerpers, architecten en watertechnologen ontwikkelden we de Bluebloqs waterzuivering die er mooi, groen en functioneel uitziet. Binnen het samenwerkingsverband voelen we ons als een vis in het water. We zijn gewend om het brede perspectief in beeld te brengen op grond waarvan keuzes moeten worden gemaakt. Die keuzes zijn te herleiden naar stakeholders. Een waterschap kijkt bijvoorbeeld heel anders naar waterstromen in volumes en kwaliteit dan een eindgebruiker of gemeente. Een TKI-project brengt dit allemaal bij elkaar.”

Een bestaande stad opwaarderen

Wat de UWB onder meer zo aantrekkelijk maakt, is dat het problemen in de stad rond klimaatverandering kan combineren met maatschappelijke functies. “In Spangen is bovenop de ondergrondse waterberging een Cruijff Court  aangelegd”, zegt Jacobs. “We maken iets wat je niet kunt zien, maar daarbovenop zijn kinderen aan het voetballen. Of we leggen een prachtige, functionele groenvoorziening aan. Hoe mooi is dat?” Samen met de techniek van Field Factors, die onder meer gebruikmaakt van de zuiverende werking van zand en planten, betekent het TKI-project de opwaardering van een bestaande stad, vindt Kok. “Ik geniet ervan om als ondernemer te kunnen bijdragen aan het verbeteren van de bebouwde omgeving. Onze ambitie is om met een duurzaam watersysteem aan te tonen dat regenwater een goed alternatief is voor drinkwatergebruik. De tijd waarin we al die waterdruppels naar zee afvoerden, is voorbij.”