Klimaatadaptatie in de praktijk (KLIMAP)

In het 4,5 jaar durend project KLIMAP kijkt een consortium van 24 partijen welke maatregelen kunnen bijdragen én welk gezamenlijk proces doorlopen moet worden om de Nederlandse zandgebieden aan te passen aan klimaatverandering. KLIMAP werkt tot eind 2023 aan procesbeschrijvingen en instrumenten die de overheden en actoren uit de regio helpen om de methodiek van zogenoemde ‘ontwikkelpaden’ te doorlopen. Met deze methodiek is het mogelijk om gezamenlijk stappen te zetten naar een klimaatadaptieve omgeving onder voortdurend veranderende omstandigheden. Ook ontwikkelen we in KLIMAP een menukaart waarin de effecten en haalbaarheid van verschillende typen maatregelen overzichtelijk in beeld komen. KLIMAP is mede gefinancierd vanuit de topsectoren Agri & Food en Water & Maritiem.

Technologie

Op de Nederlandse zandgronden zorgt klimaatverandering voor veranderingen in het bodem- en watersysteem. Dit heeft gevolgen voor landbouw en natuur. De toenemende verschillen tussen (extreme) droogte en piekbuien met wateroverlast, maakt de enorme opgave die dit met zich meebrengt overduidelijk. Gebieden blijken niet goed te zijn ingericht om de effecten van klimaatverandering op te vangen. Dit zien we bijvoorbeeld terug in droogteschades bij landbouwgewassen, een toenemende verdroging in natuurgebieden en lokale wateroverlast op landbouwpercelen tijdens piekbuien.

Een routekaart geeft structuur aan het gehele proces en verbindt de verschillende KLIMAP-producten. De routekaart onderscheidt zeven stappen die partners uit de regio met elkaar doorlopen. Gaandeweg zorgen de partners voor het toetsen en verfijnen van de producten in diverse projectgebieden, onder meer in de Noordelijke IJsselvallei (Gelderland) en rondom de Mariapeel en de Groote Molenbeek (Limburg). Ontbrekende kennis over de effectiviteit van kansrijke (technologische) maatregelen wordt aangevuld door veldproeven in zogenoemde ‘Living Labs’.

Uitdaging

In een overkoepelende aanpak van het project worden Ontwikkelpaden ontworpen, nodig voor de transitie naar een klimaatbestendige inrichting en beheer van het bodem-watersysteem. Deze Ontwikkelpaden voeden zich met proceskennis over de effectiviteit van (technologische) maatregelen uit het werkpakket Proeftuinen en Living Labs, gecombineerd met informatie uit het werkpakket Toekomstverkenningen.

Ontwikkelpaden vormen een continu proces om samen met de actoren in gebiedsprocessen snel en flexibel (stapsgewijs) te kunnen aanpassen aan effecten van klimaatverandering. In plaats van een routebeschrijving van A (niet-klimaatbestendig) naar B (klimaatbestendig), is een Ontwikkelpad een methode die de besluitvorming ‘onderweg’ ondersteunt. Zodoende worden de veerkracht en het adaptieve vermogen van actoren en systemen structureel versterkt, wat helpt bij het realiseren van de langere termijn doelen.

Proeftuinen en Living Labs fungeren als ontwikkel- en demonstratie-omgeving op verschillende schaalniveaus. Onderzoek vindt plaats naar de effectiviteit van maatregelen. Nieuwe verdienmodellen en het handelingsperspectief voor de actoren in het gebied worden verkend. In Living Labs verzamelen we data die helpen de maatregelen te begrijpen zodat deze kunnen worden geëxtrapoleerd naar effecten en toepasbaarheid in proeftuinen en daarbuiten. De resulterende data, proceskennis en inzicht in het effect van maatregelen zijn input voor modellen en Toekomstverkenningen en voor het vormgeven van de stappen in de Ontwikkelpaden.

Toekomstverkenningen zijn bijvoorbeeld scenariostudies en beleidsverkenningen. Met lokale informatie uit de Proeftuinen en Living Labs worden in regionale modelstudies extrapolaties gemaakt naar de effecten op grotere schaal. Aan de hand van dit instrumentarium kunnen de gevolgen van klimaat- en landgebruik-scenario’s en effecten van plannen worden verkend. In dit project wordt daartoe het instrumentarium op orde gebracht om in stroomgebieden samen met belanghebbenden de geschiktheid en effectiviteit van maatregelen op regionale schaal te evalueren.

Voor het inbedden van klimaatadaptatie in gebiedsprocessen zoeken we verbinding met omgevingsvisies en leggen we een link met andere actuele maatschappelijke opgaven, zoals biodiversiteit, energietransitie en de circulaire economie.

Oplossingen

KLIMAP zorgt voor de volgende oplossingen die bijdragen aan klimaatadaptatie van de Nederlandse zandgronden:

• Handvatten voor transitie op basis van Ontwikkelpaden (procesbenadering) en instrumenten voor het maken van afwegingen.
• Antwoorden op kennisvragen, zoals effecten van beoogde maatregelen voor waterschappen en alle betrokken actoren in een gebied en voor verschillende vormen van landgebruik, inclusief nieuwe (circulaire) verdienmodellen.
• Inzicht in ruimtelijke, economische en ecologische consequenties van maatregelen.
• Inzetbaarheid van instrumenten (zoals modellen, afwegingskader, procesaanpak lerende omgeving).