Toepassing van drinkwaterslib op fosfaatrijke gronden voor natuurontwikkeling
Edu Dorland | KWR Watercycle Research Institute
030 60 69 532
edu.dorland@kwrwater.nl
- Brabant Water
- Groot Zevert Loon- en grondverzetbedrijf BV
- KWR Watercycle Research Institute
- Natuurmonumenten
- Reststoffenunie Waterleidingbedrijven B.V.
- Stichting Het Drentse landschap
- Stichting Het Groninger landschap
- Stichting Het Noordbrabants Landschap
- Stichting Het Utrechts Landschap
- Vitens
- Waterbedrijf Groningen
- Wolterink B.V.
Soortenrijke vegetaties komen in de regel vooral voor op voedselarme bodems. Op voormalige landbouwgronden, waar de fosfaatbeschikbaarheid door jarenlange bemesting hoog is, belemmert deze voedselrijkdom de ontwikkeling van soortenrijke natuur. Het afgraven van de fosfaatrijke grond (ontgronden) is niet alleen een dure maatregel, maar is ook niet altijd mogelijk vanwege aanwezige cultuurhistorische en/of archeologische waarden, of vanwege negatieve gevolgen voor de lokale waterhuishouding. Alternatieve maatregelen voor afgraven zijn daarom van belang.
Toepassing en technologische ontwikkeling
In dit onderzoek is de effectiviteit bepaald van de toepassing van drinkwaterslib op fosfaatrijke, voormalige landbouwgronden met verschillende bodemtypen en vochtcondities. Daarnaast is een machine ontwikkeld die drinkwaterslib met een constante dosering direct onder de graszode kan inbrengen.
Uitdaging
De toepassing van drinkwaterslib zal niet in alle gevallen een goed alternatief kunnen zijn voor het afgraven van fosfaatrijke bodems. Om terreinbeheerders te ondersteunen bij het maken van de keuze voor wel of niet toepassen van drinkwaterslib, hebben wij een beslishulp ontwikkeld.
Oplossing
Dit project heeft inzicht gegeven in de technische en financiële haalbaarheid van de toepassing van drinkwaterslib (zowel ijzerslib als ijzerkalkslib) op fosfaatrijke gronden. Het is duidelijk geworden dat de effectiviteit van deze toepassing het grootst is op drogere zandgronden. Op bodemtypen als klei en veen kan het slib moeilijker met de bodem gemengd worden. De fosfaatbeschikbaarheid van de bodem nam sterk af na toepassing van het drinkwaterslib. De effecten op de vegetatie zijn – mede vanwege de relatief korte looptijd van dit project – nog minder duidelijk. Wel kan op basis van de bodemchemie na de toepassing geconstateerd worden dat de ontwikkeling van matig voedselrijke vegetaties, zoals dotterbloemhooiland of bloemrijk grasland, mogelijk is.
Het mengen van het drinkwaterslib middels frezen verstoort de bodemstructuur in grote mate. Dit is niet altijd wenselijk en dit was voor ons een extra aanleiding om een machine te ontwikkelen die drinkwaterslib in één bewerkingsgang kon inbrengen onder de zode en toch voor een goede menging kon zorgen. Uitgangspunt hierbij was een zodebemester die uitgerust werd met “ganzenvoeten”. Deze doorsnijden de zode en tillen de zode licht op, zodat het slib vanuit injecteurs achter de ganzenvoeten in de zo ontstane ruimte kan lopen. Deze toepassingswijze bleek in de praktijk goed te werken. Wel is het nodig om op percelen die sterk doorworteld zijn, extra scherpe messen in te zetten die de zode goed kunnen doorsnijden.
Ook heeft dit project meer inzicht opgeleverd in de juridische kant van deze toepassing. IJzerrijk drinkwaterslib heeft de status van bijproduct. Voor het toedienen ervan als fosfaatbindingsproduct aan bodems van natuurgebieden gelden de Wet Natuurbescherming en de Wet Bodembescherming. Ons onderzoek heeft aangetoond dat de toepassing van drinkwaterslib geen nadelige effecten heeft op de bodem. Door bij de selectie van geschikte drinkwaterslibben de concentraties aan zware metalen als één van de selectiecriteria mee te nemen, wordt voorkomen dat de natuurlijke achtergrondwaarden voor deze metalen worden overschreden. Daarnaast bindt het ijzer in het drinkwaterslib, behalve fosfaat, ook in de bodem aanwezige metalen, en verlaagt zo de beschikbare concentratie ervan.
Afgraven is het meest effectief om P-rijke gronden te verwijderen. Aan deze maatregel zijn echter hoge kosten verbonden. Op P-rijke percelen waar afgraven te duur of onwenselijk is, en natuurontwikkeling middels uitmijnen te lang zou gaan duren, kan de toediening van drinkwaterslib een betaalbaar alternatief zijn.
De kosten van deze toepassing zijn sterk afhankelijk van de keuze van het slib (ijzerslib of ijzerkalkslib), al dan niet gebruik van een tussenopslag en de noodzaak van zode verwijdering. In de meeste gevallen zal levering via een opslag noodzakelijk zijn om de benodigde hoeveelheid en gewenste specificatie te kunnen leveren. Vooral de toepassing van ijzerkalkslib, waar momenteel (anders dan voor ijzerslib), nog geen goede alternatieve afzetmarkt voor is, is ook vanuit economisch perspectief interessant. De kosten van deze maatregel (zonder zode verwijdering) zijn op zandgrond lager dan de kosten van afgraven en van dezelfde ordegrootte als uitmijnen.
Dit project richtte zich op de toepassing van drinkwaterslib in P-rijke voormalige landbouwgronden en/of natuurgebieden. Alternatieve toepassingen zijn wellicht ook kansrijk en worden momenteel onderzocht.
